ชุมชนโบราณเมืองสุรินทร์

พื้นที่ในเขตเทศบาลเมืองสุรินทร์มีกลุ่มชนเข้ามาตั้งชุมชนแล้วตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย  ลักษณะชุมชนเป็นเนินดินมีคูน้ำคันดินล้อมรอบ  ขนาดกว้างประมาณ  1,000  เมตร  ยาวประมาณ  1,300  เมตร   เป็นลักษณะเฉพาะของแผนผังเมืองโบราณตั้งแต่ในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายถึงสมัยประวัติศาสตร์ตอนต้นซึ่งพบทั่วไปในเขตภาคอีสานตอนล่าง กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานเมืองสุรินทร์ในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่  95  ตอนที่  98  ลงวันที่  19  กันยายน  2521

ตั้งอยู่ที่เขตเทศบาลเมือง ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัด สุรินทร์ มีลักษณะคูคันดิน 2 ชั้น แบ่งพื้นที่เมืองออกเป็น 2 ส่วน คือชุมชนโบราณชั้นในกับชุมชนโบราณชั้นนอก โดยมีกำแพงดินและน้ำชั้นในกั้นพื้นที่สองบริเวณนี้ สำหรับบริเวณพื้นที่ชุมชนโบราณชั้นใน จะเป็นลักษณะคูน้ำคันดินล้อมรอบเป็นรูปวงรี
แนวเส้นไม่สม่ำเสมอสันนิษฐานว่าน่าจะมีความเก่าแก่ อยู่ในยุคสมัยศิลปะทวาราวดี ส่วนบริเวณพื้นที่ชุมชนชั้นนอก จะมีกำแพงดินและน้ำขนาบข้างสองด้านล้อมรอบเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ามุมมน ซึ่งเป็นลักษณะชุมชนโบราณสมัยศิลปะลพบุรี เป็นชุมชนโบราณขนาดใหญ่มากเป็นพิเศษมีพื้นที่รวม 4,831 ตารางกิโลเมตรหรือ 3,019.375 ไร่ แบ่งเป็นพื้นที่ ชุมชนโบราณชั้นในมีพื้นที่ 1,645 ตารางกิโลเมตรหรือ 1,028,125 ไร่ และพื้นที่ชุมชนโบราณชั้นนอก มีพื้นที่ 3.186 ตารางกิโลเมตรหรือ 1,991.25 ไร่ (บุญสม สังข์สาย 2545 : 27)

ปัจจุบันเทศบาลเมืองสุรินทร์ได้อนุรักษ์คูน้ำคันดินด้วยการพัฒนาพื้นที่ทำเป็นสวนหย่อมและบำรุงรักษาให้มีภูมิทัศน์ที่สวยงาม เช่น บริเวณกำแพงดินชั้นในบริเวณหน้าวัดพรหมสุรินทร์จนถึงสี่แยกต้นโพธิ์ และพัฒนาคูน้ำบริเวณหน้าวัดจุมพลสุทธาวาส และมุมสี่แยกวัดหนองวัด พัฒนาคูน้ำกำแพงเมืองต่างๆ ให้เป็นสวนสาธารณะ สถานที่ออกกำลังกายและพักผ่อนอันเป็นประโยชน์สำหรับประชาชนทั่วไป ซึ่งบางแห่งมีการบุกรุกทำเป็นที่อยู่อาศัย เนื่องจากการแสวงหาพื้นที่ทำกินของประชาชน ส่งผลให้สภาพปัจจุบันของกำแพง-คูเมือง บางส่วนถูกรุกล้ำทำลายเสียหายไป หลายจุดถูกสร้างทับด้วยอาคารสมัยใหม่ เนื่องจากการขยายตัวของชุมชนและความเจริญของตัวเมือง
นอกจากนี้หน่วยงานภาครัฐได้สร้างกระบวนการการมีส่วนร่วม โดยให้ภาคส่วนต่าง ๆ โดยเฉพาะประชาชนที่มีส่วนได้เสีย เข้าถึงข้อมูลข่าวสารสามารถแลกเปลี่ยนความคิดเห็น พร้อมทั้งเสนอหรือร่วมมือกันในด้านการอนุรักษ์ให้มีทิศทางที่สอดคล้องกับวิถีชีวิตของตัวเอง และมีส่วนร่วมในการตัดสินใจในการเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ ที่จะมีผลกระทบต่อชีวิตความเป็นอยู่และอนาคตของคนในท้องถิ่นและได้ประกาศเป็นเขตอนุรักษ์และพัฒนาเมืองเก่าสุรินทร์

1.บารายชุมชนโบราณเมืองสุรินทร์ที่ปรากฏในชุมชนโบราณเมืองสุรินทร์ นอกจากจะเป็นคนรอบชุมชนโบราณที่มี 3 ชั้นล้อมรอบตัวเมืองแล้ว ในส่วนสระน้ำขุดรูปสี่เหลี่ยม ผืนผ้าที่มีขนาดเล็กจะกระจายอยู่ในพื้นที่ชุมชนภายในชุมชนโบราณทั้งชั้นในและชั้นนอก ส่วนบาราย ขนาดใหญ่ของชุมชนโบราณแห่งนี้จะอยู่ทางทิศตะวันออกถัดจากคูคันดินชั้นนอกที่มีบริเวณกว้างขวาง แต่เดิมบริเวณนี้ชาวบ้านเรียกว่า “เวียลเวญ”๑๓ เพราะบริเวณนี้เคยเป็นแหล่งน้ำขนาดใหญ่ยาวตลอดแนว จากหลักฐานภาพถ่ายทางอากาศเมื่อกว่า 30 ปีที่แล้วได้พบลักษณะคันดินปิดกั้นเป็นรูปสี่เหลี่ยมคล้าย บารายขนาดใหญ่ (ทิวา ศุภจรรยา 2536 : 6) ปัจจุบันถูกถมเป็นสถานที่ราชการคือเป็นที่ตั้งโรงเรียน คือโรงเรียนสุรวิทยาคาร โรงเรียนสิรินธร โรงเรียนอนุบาลสุรินทร์ โรงเรียนเมืองสุรินทร์ วิทยาลัย คือ วิทยาลัยเทคนิคสุรินทร์ วิทยาลัยอาชีวะศึกษาสุรินทร์ และโรงพยาบาลสุรินทร์ สำหรับบริเวณทิศตะวัน ตกของชุมชนโบราณเมืองสุรินทร์บริเวณบารายรับน้ำจะอยู่หลังคูเมืองชั้นในอยู่ทางทิศตะวันออกของวัด โคกบัวรายเรียกว่า “หนองบาราย” หรือ “หนองบัวราย” ซึ่งมีร่องรอยการขุดคันดินกั้นเป็นที่กักเก็บน้ำ ส่วนทิศเหนือจะมีบารายรับน้ำ 2 แห่งอยู่นอกกำแพงและคูเมืองชั้นนอก คือ หนองดุม และหนองบัว ดังนั้นชุมชนโบราณเมืองสุรินทร์จึงมีบารายอยู่ 4 แห่งคือทางทิศตะวันออก 1 แห่ง ทิศตะวันตก 1 แห่ง และทิศเหนือ 2 แห่ง เพื่อใช้ประโยชน์ในการกักเก็บน้ำและระบายน้ำออกไปเพื่อป้องกันน้ำท่วมในตัวเมือง
2.แนวคูน้ำ – คันดินแบ่งออกเป็น 2 ชั้น คือ เมืองชั้นในและเมืองชั้นนอก จากการสำรวจของหน่วยศิลปากรที่ 6 ในปี พ.ศ. 2534 เมืองชั้นใน มีลักษณะเป็นรูปวงรีแบบสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายถึงสมัยประวัติศาสตร์ตอนต้น มีขนาดกว้างประมาณ 1,000 เมตร ยาวประมาณ 1,300 เมตร สภาพคูเมืองค่อนข้างสมบูรณ์ มีบางส่วนเท่านั้นที่ขาดหายไป เมืองชั้นนอก มีลักษณะแผนผังเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าแบบชุมชนขอมโบราณ มีคูน้ำ 2 ชั้น คันดิน 1 ชั้นล้อมรอบ ขนาดกว้าง 1,500 เมตร ยาว 2,500 เมตร สภาพคูเมืองค่อนข้างสมบูรณ์ ยกเว้นด้านทิศใต้

สุรินทร์เป็นจังหวัดหนึ่งในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีความเป็นมายาวนาน จากหลักฐานทางโบราณคดีที่พบ ข้อมูลในพงศาวดาร เรื่องเล่าตำนานที่เล่าสืบต่อกันมา เป็นที่อยู่ของชนหลายเผ่าพันธุ์ทั้ง ไทย เขมร ลาว กวยหรือกูย ทำให้มีวัฒนธรรมที่หลากหลาย ตัวเมืองเมืองสุรินทร์ โดยพื้นที่ในเขตเทศบาลเมืองสุรินทร์มีมนุษย์เข้ามาตั้งชุมชน ตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย ลักษณะชุมชนเป็นเนินดินมีคูน้ำคันดินล้อมรอบ ขนาดกว้างประมาณ 1,000 เมตร ยาวประมาณ 1,300 เมตร เป็นลักษณะเฉพาะของแผนผังเมืองโบราณตั้งแต่ในสมัยก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายถึงสมัยประวัติศาสตร์ตอนต้นซึ่งพบทั่วไปในเขตภาคอีสานตอนล่าง กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานเมืองสุรินทร์ในราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 95 ตอนที่ 98 ลงวันที่ 19 กันยายน 2521 ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึงความเจริญรุ่งเรืองของเมืองสุรินทร์ในอดีต ตลอดจนถึงภูมิปัญญาของบรรพบุรุษของชาวสุรินทร์ได้เป็นอย่างดี

ปัจจุบันประชาชนในเขตเทศบาลเมืองสุรินทร์ ส่วนใหญ่ประกอบอาชีพนอกภาคเกษตรกรรม ได้แก่ ด้านการค้าขาย ด้านการพานิชยกรรม และด้านการบริการ คนในท้องถิ่นมีความหลากหลายทางวัฒนธรรม ประเพณีความเป็นอยู่ เนื่องจากประชากรที่พูดภาษาต่างกัน 3 กลุ่ม หรือ “กลุ่มชาติพันธ์สุรินทร์ 3 เผ่า” คือ เขมร กูย และลาว แต่กลุ่มชาติพันธุ์ทั้งหมดมีความเป็นอยู่ที่เรียบง่าย มีความสามัคคี อยู่ร่วมกันอย่างสงบ ต่างได้รักษาวัฒนธรรม ประเพณี ภาษา ของตนไว้เป็นอย่างดี และเป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่น